1876 yılında yürürlüğe giren Kanun-i Esasî’nin 5. maddesi şöyle diyordu:
“Zatı hazreti Padişahının nefsi hümayunu mukaddes ve gayri mesuldür.”
Padişahın hem şahsı mukaddesti, hem hiçbir icraatından dolayı sorumlu tutulmayacaktı.
1921 Anayasası’nın ilk maddesi ise hepimizin bildiği şu madde ile başlar:
“Hâkimiyet, bilâ kayd u şart milletindir. İdare usulü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir.”
Bu kanun kabul edildiğinde hala Kanun-i Esasi’nin cari olduğunu ve hala saltanat kurumunun ilga edilmediğini hatırlatmış olayım. Egemenliği zat-ı padişahiden alıp millete veren, halkın mukadderatını Sülale-i âli Osman’dan alıp Türk milletinin bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına dayandıran bir anlayıştır Cumhuriyet.
Tarihte konuşma hakkı, yasama hakkı, yargılama hakkı, refahtan en yüksek payı alma hakkı, mülkiyet hakkı, düşünme hakkı ve düşüncelerini özgürce ifade edebilme hakkı hep bir zümrenin elinde toplanmıştı. Bu zümreler kimi zaman tanrısal kimi zaman erksel bazı kozalarla kendini örmüş, korunmuş ve varlığını devam ettirmişti.
Halk daima sürülmesi gereken bir koyundu, nasıl yaşaması, nasıl inanması, nasıl düşünmesi gerektiği ona öğretilmeliydi. İlk defa bu topraklarda Cumhuriyeti kuran irade, teşri ve temsil makamını bir kişinin, ailenin, zümrenin, cemaatin elinden alıp onu bütün bir millete tevdi ediyordu.
Yasayı koyan, onu yürüten, denetleyen, koruyan artık halktı. Kendi kaderini tayin etme kudret ve cesaretini bu topraklarda Cumhuriyetle beraber öğrendi Türk Milleti.
Peki, Cumhuriyet bizim için bütün bunların dışında ne ifade ediyor? Markaların geniş kutlama reklamlarına baktığımızda Cumhuriyet’in 100. Yılında “hep birlikte yaşama iradesinin” ortaya çıktığını görüyoruz.
Bu kapsamda Koç Holding’in “Çok Yaşa Cumhuriyet”, Sabancı Holding’in “Başka Cumhuriyet Yok”, Boyner Grup, “Cumhuriyet, Cumhuriyet gibi yaşanmak ister”, MNG Kargo’nun “Dört Bir Yanımız Cumhuriyet!” Garanti BBVA’nın “Adımların Adımlarımız, Cumhuriyet Kanatlarımız” gibi pek çok reklamın günlerce çeşitli mecralarda yayınlandığını gördük.
İncelemek için tıklayınız
İmaj reklamlar kitleleri harekete geçiren, duygulara hitap eden, ortak mesajın yayılmasında büyük katkısı olan reklamlardır. Özellikle önemli gün ve gecelerde yapılan reklamlar, “ortak geçmiş ortak gelecek” ülküsünün bir nevi tezahürü gibi işlev görür. Yukarıda Cumhuriyetin ne ifade ettiğine dair yazdığım satırların ötesinde benim için en mühim anlamı şuydu ve markaların reklamlarında bunu görebildiğim için mutluyum:
Mezhebimiz, meşrebimiz, rengimiz, kökenimiz, inancımız ne olursa olsun Cumhuriyet bir arada barış ve uzlaşıyla yaşama irademizin ete kemiğe bürünen temsilidir!
Ben’den Biz’e, topluluktan topluma, cemaatten cemiyete, kitleden millete doğru yol alma hikâyemizin kurucu unsurudur Cumhuriyet.
Yarın 10 Kasım. Mustafa Kemal Atatürk’ün ölümünün 85. Yıl dönümü. Harbiye’de öğrenciyken sınıf arkadaşı Ömer Naci’ye bir gün Cumhuriyeti kuracağını söyleyip daha o yıllarda çeşitli neşriyatlarla bu görüşlerini ifade eden liderin kurduğu cumhuriyetin de 100. Yılını idrak ediyoruz.
Bu vesileyle İstiklal harbimizin başkomutanı Cumhuriyetimizin banisi Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşlarını saygı, rahmet ve minnetle yâd ediyorum.
Son söz Ata’nın:
“Çağdaş bir cumhuriyet kurmak demek, milletin insanca yaşamasını bilmesi, insanca yaşamanın neye bağlı olduğunu öğrenmesi demektir.”
*Not: Geçen yazımda İstanbul’da büyükşehir belediye başkanlığı için ismi geçen ilçe belediye başkanlarını ve beş yıllık icraatlarını yazacağımı ifade etmiştim. Ancak Türkiye’de siyasi konjonktür öyle hızlı değişiyor ki girdilerin değişmesiyle çıktıların değişmesi de kaçınılmaz hale geliyor.
Özgür Özel’in genel başkan seçilmesiyle İBB’deki siyasi yarış farklı bir kulvara taşındı. Bu değişen durumları iyice masaya yatıracak ve konu hakkında ilerleyen günlerde farklı bir yazı kaleme alarak süreci sizler için yorumlamaya çalışacağım.