Depremde kullanılan domuz damı yöntemi nasıl uygulanır?

Kahramanmaraş depreminde arama kurtarma çalışmalarına katılan madenciler, birçok kişiyi enkaz altından sağ olarak çıkardı. Madencilerin kurtarma sırasında kullandıkları domuz damı yöntemi, yeraltı madenciliğinde kullanılan tahkimatlar arasında ayrı bir yere sahiptir. Peki, domuz damı yöntemi nedir, ne zaman, nasıl kullanılır?

DOMUZ DAMI YÖNTEMİ NEDİR?

Domuz damı, maden kuyularında, çökme tehlikesi olan yerlerde her yanı direklerle örülen boşluk olarak geçer.

Ansiklopedik olarak "dam" eski Türkçe tam ya da ev'den türetilmiş olup; bir binanın, bir yapının üst yüzü, küçük ev, ahır veya hapishane anlamlarında kullanılmaktadır. "Domuz ahin/ağılı" ya da "domuz kafesi" anlamına da gelir.

Domuz damı, bir uçta ayak içi tahkimatının temel bir unsuru olmak ve diğer uçta da tavan göçükleri ya da boşalmalarında boşlukları doldurmak gibi geniş bir yelpazede görev yapar.

UYGULAMA ALANLARI

Domuzdamları, yeraltı madenciliğinde değişik uygulama alanlarına sahiptir.
Bunların en önemlileri şunlardır:
• Ahşap tahkimatlı uzunayaklarda, ayağın gerisinde ve ayak boyunca katılığı yüksek bir tahkimat hattı oluşturup, tavan tabakalarının kırılmasını kolaylaştırarak ayak arkasının göçertilmesinde

• Uzunayakta tabanyolu kenar takviyesi olarak

• ABD uzunayak madenciliğinde üst tabanyollarında ana tahkimat elemanı olarak

• Galerilerde ve uzunayaklardaki tavan göçüklerinin oluşturduğu boşlukların doldurulmasında yardımcı tahkimat elemanı olarak

• Domuzdamları ayrıca, yeraltındaki göçük açma çalışmalarında ve deprem gibi doğal afetlerde bina enkazlarının altındaki canlıların kurtarılması çalışmalarında da kullanılmaktadır.

DOMUZ DAMI TÜRLERİ

Domuzdamlarının çok çeşitli türleri olmakla birlikte, bunların en anlamlı sınıflaması üretildikleri malzeme türüne göre yapılabilir. Bu durumda; domuzdamları başlıca ahşap, metal ve beton gibi mühendislik malzemelerinden üretilmekle birlikte bazı özel türleri de mevcuttur.

1) Ahşap Domuzdamları genelde 20x20 cm kesitli, aynı uzunluktaki (80-150 cm) ve paralel konumlu ahşap direk çiftlerinin, her kat birbirine dik olacak şekilde, üst üste düzenli olarak yığılmasıyla oluşturulur (Şekil La).

Geleneksel olarak, ülkemizde domuzdamı direkleri 30 cm çapındaki sert ağaçların (meşe, kayın, gürgen) dört taraftan 5'er cm'lik kısımlarının tıraşlanmasıyla elde edilir.

2) Beton domuzdamları, içleri metal ızgaralarla desteklenmiş, gözenekli beton prizmaların klasik domuzdamı düzeninde veya sıkı düzende üst üste yığılmaları ile oluşturulmaktadır.

Simit şekilli olan tipleri "donut", ABD'de çoklu tabanyolu düzenlerindeki uzunayaklarda yaygın olarak kullanılmaktadır.

Bu tip domuzdamlarının yük taşıma kapasitelerinin klasik ahşap domuzdamlarının (% 20' lik bir deformasyonla 1,5 MN [150 ton] yük taşıdığı rapor edilmiştir) üç-dört katma (4-5 MN), çok daha düşük bir deformasyonla ulaşabildikleri literatürde belirtilmektedir.

3) Madeni domuzdamlarının en ilkel türü, uygun uzunluklarda kesilmiş rayların üst üste konulmasıyla oluşturulmaktaydı. Ancak, böyle bir düzeneğin duraylılığını kolay yitirerek, özellikle eğimli koşullarda ve domuzdamının aşırı yüklenmesi durumunda tehlikeler oluşturduğu görülmüş ve daha sonraları bu uygulamadan vazgeçilmiştir.

Madeni domuzdamları daha sonraları, özellikle potas ocaklarında 0.6x0.6x1 m boyutlarında tek bir parça olarak üretilerek, basan ile uygulanmıştır. Yaklaşık 5 MN yük taşıma kapasitesine sahip bu düzenekler, bazı durumlarda, tavan ve taban tabakalarına batmaları nedeniyle ancak 3 MN yükü sürekli olarak taşıyabilmişlerdir.

4) Özel Türler
Ahşap, beton ve madeni domuzdamı grupları dışında kalan bazı özel tip domuzdamları da mevcuttur. Şişme domuzdamları veya diğer bir deyimle çok hücreli hava yastığı bu türe bir örnektir.

Kord bezinin kauçuk malzemeyle kaplanmasıyla üretilen, üç çeşit yükseklik aralığındaki şişme domuzdamları, Ukrayna-Donbasskömür havzasındaki 0.4-1.2 m kalınlığındaki ince ve 0-90° eğimli kömür damarlarında uygulanmaktadır. 

Edilgen (pasif) bir tahkimat türü olan şişme domuzdamları, artan tavan yüküyle bünyesinde oluşan yüksek basınç sayesinde taşıma gücü sağlamaktadır. Hava yastıkları, 0.95-1.2 m2 arasında değişen etkin yüzey alanlarına, 0.3-0.5 MP'a şişirme basıncına ve 1.2-3.6 MPa'lık sınır basıncı değerlerine sahiptir.
Bu tür tahkimat, TTK ocaklarında pilot çapta denenmiş ve başarılı olmuştur.