Kimler kimlerle beraberdi? İşte Türk siyasetine damga vuran 7 koalisyon...

Bugün, Türkiye seçime giderken en çok tartışılan konulardan biri de koalisyonlar... Birbirinden ayrı ideolojilere sahip olan, ayrı bir dava yürüten partilerin ortak bir amaç uğruna aynı masaya oturması, beraber hareket etmesi, birlik profili çizmesi, Türk siyasetinde yeni bir şey değil. Yakın siyasi tarihe baktığımızda böyle birçok koalisyon görüyoruz. Türkiye, kürsüden onlarca koalisyonun hitabetini dinledi.

Peki, en etkili olan, hafızalara kazınan koalisyonlar hangileri oldu?

İşte Türk siyasetine damga vuran 7 koalisyon...

8. İNÖNÜ HÜKÜMETİ (20 Kasım 1961 – 25 Haziran 1962)
Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyon hükümeti, 1961 Türkiye genel seçimleri sonrası İsmet İnönü başkanlığında Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ve Adalet Partisi (AP) arasında kuruldu. 1960 darbesinden sonra kurulan ve 8. İnönü Hükümeti adını alan bu koalisyonun ömrü 7 ay sürdü. Başbakanlığı İnönü üstlendi. Tek Başbakan Yardımcılığı ise AP’ye verildi. Koalisyon protokolü de sadece iki sayfadan oluştu.

• Başbakan İnönü (CHP)
• Başbakan Yardımcısı (AP)
• Devlet bakanlıkları (4): 2 CHP, 2 AP
• İcracı bakanlıklar (15): 7 CHP, 8 AP

Adalet Bakanlığı, Cumhuriyet Senatosu'ndan bir isme verildi. CHP’deki Dışişleri Bakanlığı'nı bir süre Meclis dışından bir isim yürüttü.

1. ECEVİT HÜKÜMETİ (26.01.1974 – 17.11.1974)
Türk siyasi tarihinin en ilgi çeken koalisyonu, 37. Türkiye Hükümeti veya 1. Ecevit Hükümeti olarak anılan 1973 Genel Seçimleri sonrası Bülent Ecevit tarafından kurulan CHP ve MSP koalisyon hükümeti oldu. Biri “solcu” diğeri “şeriatçı” olarak nitelendirilen iki partinin birlikteliğinin kendileri açısından bir “fedakarlık” olduğu, bu nedenle beklentilerin sınırlı olması gerektiği vurgusu protokolde ilk sırada yer aldı.

Protokolde, milli, demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti ilkesine yürekten inanan; hukukun üstünlüğüne, demokratik hak ve hürriyetlere saygılı olan iki partinin ortak amaçlarının, kanunları herkese eşit olarak uygulayan, Atatürk İlkelerine bağlı bir devlet idaresiyle anlayış, kardeşlik ve sosyal adalete dayanan bir toplum düzeninin kurulması olduğu belirtildi.

• Başbakan Bülent Ecevit (CHP)
• Başbakan Yardımcısı: Necmettin Erbakan (MSP)
• Devlet Bakanlığı (3): 2 CHP,1 MSP
• İcracı Bakanlıklar (20): 15 CHP, 5 MSP

Siyasi konular başlığı altında yine düşünce, inanç ve orman suçları için bir af çıkarılacağı protokolle kayıt altına alındı. Hükümet, Mayıs 1974'te genel af çıkardı. Bu kadar detaya karşılık koalisyonun ömrü 10 ay sürdü.

4. DEMİREL HÜKÜMETİ (31.03.1975 – 21.06.1977)
39. Türkiye Hükümeti, 4. Demirel Hükümeti veya 1. Milliyetçi Cephe Hükümeti… Süleyman Demirel’in başkanlığında, sağcı Adalet Partisi (AP), İslamcı Milli Selamet Partisi (MSP), Türk-İslam ülküsünü savunan Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP) ile kuruldu. “Kuracağımız hükümet, bunalım dönemini sona erdiren bir hükümet olacaktır” denilerek kurulan koalisyon 2 yıl 3 ay iktidarda kaldı.

13 sayfa ve 10 bölümden oluşan koalisyon protokolünün başlangıcında, dört partinin de “ilhamının” Türk milliyetçiliği olduğu vurgulandı; “komünizmle mücadele” de bunun parçası olarak…

• Başbakan Süleyman Demirel
• Başbakan Yardımcısı (3): MSP; MHP ve CGP arasında paylaşıldı
• Devlet Bakanlıkları (4): 2 AP, 1 MSP, 1 MHP
• İcracı Bakanlıklar (21): 13 AP, 5 MSP, 3 CGP

Türkiye’de ancak 2000’li yıllarda uygulamaya geçen genel sağlık sigortasına bu koalisyon protokolünde 'Sosyal Konular' başlığı altında yer verildi. Bugün hala tartışılan kıdem tazminatı da o protokoldeydi.

1. ÇİLLER HÜKÜMETİ (25.06.1993 – 5.10.1995)
Türkiye tarihine damga vuran bir diğer hükümet ise 50. Türkiye Hükümeti olarak da bilinen 1. Çiller Hükümeti…

Doğru Yol Partisi’nin (DYP) liderini değiştirerek girdiği koalisyon sürecinde ortağının da adı değişti. Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) ile başlayan koalisyon CHP ile sürdü. Sol ortaktaki bu değişiklik bazı bakanlıklarda beş kez isim değiştirilmesine neden oldu. Bakanların bir kısmı koltuklarında sadece bir ay oturabildi. Başbakan yardımcısı bile üç kez değişti. Ancak her şeye rağmen bu koalisyonun ömrü uzun oldu yaklaşık iki buçuk yıl sürdü.

• Başbakan Tansu Çiller (DYP)
• Başbakan Yardımcısı
• SHP Devlet Bakanlıkları (15): 10 DYP, 5 SHP
• İcracı Bakanlıklar (17): 10 DYP, 7 SHP

Koalisyon protokolü 12 sayfadan oluştu. Açık bir şekilde koalisyonun bir öncekinin devamı olduğu protokolün girişinde belirtildi.

3. YILMAZ HÜKÜMETİ (30.06.1997 – 11.01.1999)
55. Türkiye Hükümeti, ANASOL-D Hükümeti veya en bilinen ismiyle 3. Yılmaz Hükümeti… Anavatan Partisi’nin (ANAP), Demokratik Sol Parti (DSP) ve Demokrat Türkiye Partisi (DTP) ile kurduğu azınlık hükümeti, CHP’nin dışardan verdiği destekle kuruldu. ANAP Genel Başkanı ve Rize Milletvekili Mesut Yılmaz, bu hükümeti Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel tarafından görevlendirilerek kurdu.
Hükümet kamuoyunda ANASOL – D olarak anıldı. DTP Genel Başkanı Hüsamettin Cindoruk hükümette yer almadı. DTP adına hükümete Milli Savunma Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak İsmet Sezgin girdi.

• Başbakan Mesut Yılmaz ANAP
• Başbakan Yardımcısı Bülent Ecevit DSP
• Milli Savunma Bakanı ve Başbakan Yardımcısı İsmet Sezgin DTP
• Devlet Bakanlıkları (19): 11 ANAP, 5 DSP, 3 DTP
• İcracı Bakanlıklar (16): 9, 5 DSP, 1 DTP,
• Sanayi Bakanlığını bağımsız Yalım Erez yürüttü.

5. ECEVİT HÜKÜMETİ (28.05.1999 – 18.11.2002)
57. Türkiye Hükümeti, 5. Ecevit Hükümeti veya ANASOL-M Hükümeti… Dönemin DSP Genel Başkanı ve İstanbul Milletvekili Bülent Ecevit’in, dönemin Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel tarafından görevlendirilerek ANAP ve MHP ile kurduğu koalisyondur.

Türkiye’nin en son 21 yıl önce gördüğü koalisyon hükümeti oldu. Tıpkı bugünkü gibi 18 Nisan 1999 seçimlerinde de, seçmenin partilerin uzlaşmasını istediği sonucu çıkartıldı.
Protokolde 57. hükümetin “uzlaşma ve atılım hükümeti” olacağı belirtildi. Ancak hükümetin “türban” konusunda uzlaşmaya açık olmayacağı en başından ortaya konuldu.

• Başbakan Bülent Ecevit (DSP)
• Başbakan Yardımcıları (3): 1 MHP, 1 ANAP, 1 DSP
• Devlet Bakanlıkları (14 ): 5 DSP, 5 MHP, 4 ANAP
• İcracı Bakanlıklar ( 16): 6 DSP, 6 MHP, 4 ANAP

Avrupa Birliği’ne (AB) uyum sürecinde uyum paketlerinin ilk üçü bu koalisyonda çıkarıldı. Türk Medeni Kanunu yeniden ele alınarak düzenlendi. Rahşan affının çıkarıldığı koalisyonda, Türk tarım ve hayvancılığı için bir dönüm noktası olarak gösterilen "Embriyo Transferi" çalışması başlatıldı.

MİLLET İTTİFAKI (05.05.2018-HALEN)
Millet İttifakı, 5 Mayıs 2018 tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), İYİ Parti, Saadet Partisi ve Demokrat Parti (DP) arasında kurulan seçim ittifakıdır. Daha sonra Demokrasi ve Atılım Partisi (DEVA) ve Gelecek Partisi’nin (GP) de katıldığı ittifak, bugün kamuoyunda ‘6’lı masa’ olarak anılıyor…

6’lı masa, Türkiye’de 2023 Genel Seçimlerinde ana rakip olan Cumhur İttifakı’na karşı yarışmak üzere altı muhalefet partisinden oluşan bir seçim ve yönetim ittifakı olarak karşımıza çıktı. Aslen 2018 Genel Seçimlerinden önce kurulan ittifak, Türkiye'nin yeni kurulan cumhurbaşkanlığı sistemine direnme konusunda ortak paydada birleşen dört muhalefet partisi tarafından resmi olarak başlatıldı.

2018'deki yenilgilerinden dolayı CHP ve İYİ Parti, muhalefete yıllar sonra ilk büyük seçim başarısını kazandıran 2019 Yerel Seçimleri için ittifakı yeniden kurdu. Her iki parti de Millet İttifakı partileriyle birlikte ortak bir aday gösterme niyetlerini önceden açıklamıştı.

Genişlemeden kısa bir süre sonra Millet İttifakı gelecekteki hükümet programlarını açıklayarak Türkiye'de seçimlerden önce bunu yapan ilk siyasi oluşum oldu. Millet İttifakı, 30 Ocak 2023 tarihinde Ortak Politikalar Mutabakat Metni'ni Ankara’da kamuoyu ile paylaştı. Güçlendirilmiş bir parlamenter sistemin kurulmasına özellikle vurgu yapan ittifakın hükümet programında, ülkedeki mevcut demokratik gerileme eğilimini tersine çevirme, hukukun üstünlüğünü ve kuvvetler ayrılığını yeniden tesis etme ve Türkiye'nin insan hakları sicilini iyileştirme gibi konulara değiniliyor.

2 Mart 2023 tarihinde Cumhurbaşkanı adayı belirlenmesi amaçlı toplantı sonrası 6’lı masanın ortak aday metnine imza atan İYİ Parti lideri Meral Akşener, “Şahsi hırslar Türkiye’ye tercih edildi. Masa notere dönüştü. İYİ Parti ölümle sıtma arasında bir tercihe zorlandı” diyerek Millet İttifakı'ndan ayrıldı.

6 Mart 2023 tarihinde ise İYİ Parti Millet İttifakı aday belirleme toplantısına katılma kararı aldı. Aynı gün Saadet Partisi Genel Merkezinde yapılan toplantıda ittifakın cumhurbaşkanı adayının Kemal Kılıçdaroğlu olmasına karar verildi ve karar Saadet Partisi Genel Başkanı Temel Karamollaoğlu tarafından açıklandı. İttifakın seçimi kazanması halinde 6’lı masadaki diğer liderlerin Cumhurbaşkanı Yardımcısı olacağı açıklandı.

Masayı oluşturan liderler şu şekilde:
• CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu (CB adayı)
• İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener
• Saadet Partisi Genel Başkanı Temel Karamollaoğlu
• DEVA Partisi Genel Başkanı Ali Babacan
• Gelecek Partisi Genel Başkanı Ahmet Davutoğlu
• Demokrat Parti Genel Başkanı Gültekin Uysal

Genel seçimlere günler kalan Türkiye’de tüm gözler şu an Millet İttifakı’na çevrilmiş durumda.