Cenevre Sözleşmesi'ne aykırı davranan İsrail, Uluslararası Ceza Mahkemesi'nde yargılanır mı? Doç Dr. Şuay Nilhan Açıkalın'dan Haberet'e özel açıklamalar

İsrail güçleri, akşam saatlerinde Gazze'de el-Ehli Baptist Hastanesi'ni hedef aldı. Gazze Sağlık Bakanlığı, hava saldırısında en az 500 kişinin hayatını kaybettiğini duyurdu.

Filistin Dışişleri Bakanlığı, saldırıyı "savaş suçu" olarak nitelendirdi. Hamas ise "Bu bir soykırımdır" ifadesini kullanırken Tel Aviv'e roket saldırısı düzenledi. İsrail saldırıyı Gazze'deki başka bir grubun yaptığını iddia ederken Filistin'de 3 günlük yas ilan edildi.

Daha önceki günlerde de fosfor bombası kullanarak 'savaş suçu' işlemekle gündeme gelen İsrail, toplu katliamlar yaparak Cenevre Sözleşmesi'ne aykırı davranırken Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin (UCM) İsrail için yargı yolunu açıp açmayacağı merak ediliyor.

İSRAİL SAVAŞ SUÇU MU İŞLEDİ?

İsrail'in son yaptığı soykırımın 'savaş suçu' olup olmadığını Ankara Hacı Bayram Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç Dr. Şuay Nilhan Açıkalın'a sorduk. Açıkalın, bunun kesinlikle bir savaş suçu olduğunu söylerken bu suçun yargı sürecinin, çok sancılı olduğunu ifade etti.

İşte Doç Dr. Şuay Nilhan Açıkalın ile gerçekleştirdiğimiz soru-cevap:

- Hastane bombalamak Cenevre sözleşmesinde yer alıyor mu?

İsrail, çatışmanın 12. gününde zorla göç ettirdikleri Filistinlilerin konvoyunu, BM kamplarını bile vurdu. Dünya buna sessiz kaldığı için hastaneyi vurma cesareti gösterdi. Savaş esnasında hastane bombalamak da Cenevre Sözleşmesi'nde sıralanan 11 savaş suçundan 'kasten adam öldürme' ve 'insanlık dışı muamele' maddelerinin kapsamına giriyor. Bu konu Ukrayna-Rusya savaşında da sıkça tartışıldı. Bundan sonraki süreci izleyip göreceğiz."

- Savaş suçu işleyen ülkeler nasıl yargılanıyor?

"Savaş suçu, yargılama süreçleri kolay olmuyor. Kanıtlanması gerekiyor. Yıllar alan olaylar var Srebrenitsa katliamı gibi.

Öncelikle normal mahkemedeki gibi bir iddianame hazırlanması gerekiyor. Mesele devletler üstü olduğu için bu iddianamelerin hazırlanması 6 ay 1 yılı bulabiliyor. Sonrasında bunların spesifik ispatları, kanıtlar, fotoğraflar inceleniyor."

- İsrail, daha önceki katliamlarında bir savaş suçlamasıyla karşı karşıya kaldı mı ya da yargı yolu açıldı mı?

"Uluslararası Ceza Mahkemesi, 16 Ocak 2015'te İsrail'e savaş suçlarıyla ilgili ön inceleme açılması kararı aldığını açıklamıştı.  UCM Başsavcısı, incelemeye gerekçe olarak; Filistin'in, 2 Ocak 2015'te mahkemenin kuruluşuna kaynaklık eden Roma Anlaşması'nı imzalaması ve 1 Ocak 2015'te UCM'ye verdiği, Filistin topraklarında işlenen suçlarla ilgili mahkemenin otoritesini 13 Haziran 2014 itibarıyla kabul ettiğine dair beyanı üzerine açıldığını açıkladı. 

İsrail'in UCM'ye üye olmadığına işaret eden Bensouda, soruşturma açılması yönünde hakimlerden coğrafi kapsamı belirlemelerini istedi.

UCM ilk derece dairesi 5 Şubat 2021'de verdiği kararda Mahkemenin Gazze, Batı Şeria ve Doğu Kudüs ve diğer Filistin topraklarında işlenen suçları soruşturmak için yargı yetkisine sahip olduğuna ve Filistin'in Mahkemeye taraf devlet olduğuna hükmetmişti."

- Savaş suçunun cezası ne?

"Duruşmalar gerçekleşiyor. Sahadaki araştırmalar sürüyor. Savaş suçundan etkilenen kişiler dinleniyor. Savaş suçundan hüküm giyen kişiler de suçun şiddetine bağlı olarak uzun yıllar hüküm giyiyor. En az 40 yıl en çok müebbet ceza veriliyor, mahkemenin idam cezası yetkisi yok."

- İsrail çoktan inkar etti bile, BM'nin insan hakları örgütlerinin buna 'savaş suçu' dediğini görmek mümkün mü?

"Savaş suçları meselesinin siyasi bir boyutu da var. Dünya günlerdir susuyor. Hastane bombalamasına kadar fosfor bombalarının kullanmasına karşı da susuldu. Kimse bilmiyor mu bunların savaş suçu ve insan hakkı ihlali olduğunu? Biliyor ama bu iş, yıllara yayılarak kamuoyu açısından güçlü olan ülkelerin yaptıklarının üstünün kapatılmasıyla sonuçlanıyor.

SREBRENİTSA SOYKIRIMI'NA 'SAVAŞ SUÇU' DAVASI

1992'de gerçekleşen Srebrenitsa soykırımında bile yargı süreci 2016'da yani 18 yıl sonra sonuca bağlandı. Kişiler ceza aldı ama Sırbistan suçlu tutulmadı.

Bu sebeplerden dolayı 'Yargılama sürecine gidilir mi ne zaman gidilir?' sorularına bugün yanıt vermek zor olsa da yaşananlar ve yapılanlar hiç şüphesiz savaş suçudur, insanlık suçudur."

ULUSLARARASI CEZA MAHKEMESİ BU TÜR SALDIRILARA NE DİYOR?

Merkezi Hollanda'nın Lahey kentinde bulunan UCM, kendini "uluslararası toplumu ilgilendiren soykırım, savaş suçları, insanlığa karşı suçlar ve saldırı suçu gibi en ağır suçlarla itham edilen bireyleri soruşturmakta, makul gerekçeleri olduğunda da bu bireyleri yargılamaktadır" diye tanımlıyor.

ULUSLARARASI CEZA MAHKEMESİ'NİN SAVAŞ SUÇU SAYDIĞI DURUMLAR

Mahkeme, cezasızlığa son vermek için küresel mücadeleye katılıp uluslararası cezai adaletle sorumlu kişilerin suçları için hesap vermesini ve bu suçların tekrarının önlenmesini sağlamayı hedeflemektedir.
UCM savaş suçlarını şöyle açıklıyor:

Silahlı çatışma durumunda Cenevre Sözleşmeleri'nin çok ciddi şekilde ihlal edilmesidir ve örnek olarak çocukların askere alınmasını; sivillerin veya savaş esirlerinin öldürülmesini ya da bu kişilere işkence edilmesini; hastanelere, tarihi anıtlara veya din, eğitim, sanat, bilim ya da hayırseverlik amaçları için tahsis edilen binalara kasti saldırıların düzenlenmesini içerir.

UCM'nin kurucu anlaşması olan 1989 Roma Statüsü'nün 8. Maddesi, devletler arasındaki çatışmalarda Cenevre Sözleşmeleri'nin "çok ciddi ihlali" sayılan 11 savaş suçunu listeliyor:

1- Kasten öldürme

2- İşkence

3- İnsanlık dışı muamele

4- Biyolojik deneyler

5- Kasten büyük ıstırap verme

6- Mülklerin yok edilmesi veya sahiplenilmesi

7- Düşman devletin kuvvetlerinde hizmet etmeye zorlanma

8- Adil yargılanma hakkından yoksun bırakılma

9- Hukuka aykırı sürgün ve nakletme

10- Hukuka aykırı alıkoyma

11- Rehin alma